Kush ishte sozia dentist i Enver Hoxhës/ Enveri i’a mb.yti të gjithë familjen dhe rrethin e ngushtë që mos të njihej

Ka pasur apo jo Enver Hoxha sozi? Dilema që ka munduar prej kohesh shqiptaret, ka marrë përgjigje nga më të ndryshmet. Kur kanë qenë të pakta gjetjet nga studiues vendas, historianë të huaj kanë hulu.mtuar gjatë dhe me bot.imet e tyre zbardhin të vërtetën e këtij aspekti të fsh.ehtë të jetës së Enver Hoxhës.

Njëri ndër ta është dhe neozelandezi Loyd Jones, i cili në fillim të viteve ‘90 ka vizituar Shqipërinë dhe ka inve.stuar gjatë për të rënë në gju.rmët e njërit prej sozive që për.dorte Enveri në fundin e viteve ‘60. Petar Shapallo, e iden.tifikon Jones sozinë e Hoxhës nga zona e thellë e Kukësit, që ka lënë në fshehtësi profesionin e dentistit dhe ka “akt.ruar” për shumë vite rolin e vësh.tirë të nje.riut më të fu.qishëm të Shqipërisë kom.uniste…

Peter Shapallo ka qenë një ndër sozitë e Enver Hoxhës. Të paktën kështu thuhet nga autorë që kanë rrë.fyer histori me prot.agonist Shapallon. Një histori e tillë tregohet nga Loyd Jones në librin e tij të udhë.timeve, ku pretendohet se një dentist i qua.jtur Peter Shapallo luante rolin e Hoxhës në shumë fun.ksione zyrt.are, duke ulur rre.zikun e aten.tatit ndaj tij, duke bërë një jetë të fsh.ehtë.

“Shapallos i ishte thënë të favo.rizonte këm.bën e ma.jtë kur ecte, shkruan Loyd Jones. Në rast të ta.kimeve të papl.anifikuara me publ.ikun ai udhë.zohej të fl.iste për kuj.time të fëmi.jërisë.

Ai duhet të ni.ste duke shikuar në lar.gësi dhe duke thënë: ‘Kur kam qenë i vogël…’ Shapallo është njohur si një ndër so.zitë pref.ekte për Hoxhën. Kur udhëheqësi mbante di.etë edhe ai binte në peshë, linja e flo.këve të tyre rra.llohej njëlloj, ndërsa kur udhëheqësi kishte ndry.dhur këm.bën, edhe Shapallo duhej të çal.onte.

Edhe në film Shapallo shf.aqej si një hi.je e ngadaltë e Hoxhës që ia bënte me dorë tur.mave, ose kur ndal.onte për të marrë lule nga një vajzë e vogël”. Në këtë rol jeta e Shapallos ka qenë një fe.rr, megjithëse në sipë.rfaqe jeto.nte në Bllokun e veçantë të udhë.heqjes në Tiranë.

Misioni mist.erioz e donte që të gjitha të dh.ënat nga je.ta e mëp.arshme personale e tij të zhd.ukeshin. Këtu për.fshihe.shin vde.kja e pri.ndërve, e kir.urgut pla.stik, e njerëzve të tjerë që e nji.hnin, të cilët ra.portohet se kishin pës.uar vd.ekje në ak.sid.ente mi.ste.rioze. Afrim Dangëllia, një studiues vendas, shkruan se “Hoxha ishte një pr.anoja e ti.pit të Hit.le.rit, Sta.linit, Ça.uçeskut dhe Sad.am Hys.ein”. Libri i Loyd Jones është e para përp.jekje që hedh dritë mbi so.zinë e dik.tat.orit.

Libri i shkruar në formë rrë.fimi në vetë të parë, një gjini mes dit.arit le.trar dhe shën.imeve të udhë.timit me titull “Sozia e dik.tato.rit” u botua në vitin 1993 menjëherë pasi autori kr.yen udh.ëtimet në Shqipërinë atëhershme.

Ky botim, i cili ka njohur plot përkthime u soll në gjuhën shqipe nga Jonuz Kola, një profesionist i gjuhës angleze. Përkthyesi ka bi.ndjen se me të vërtetë ek.zist.ojnë rrethana që të bëjnë të bes.osh se sozia e Hoxhës u mor nga fshati i Topojanit në rre.thin e Kukësit dhe vinte nga një familje e zbritur kohë më parë nga fshati Novosej.

Në libër, emri i sozisë është Petar Shapallo (jo Shapllo siç thuhet në botime të fundit kur bëhet fjalë për të, ku edhe origjina e tij lid.het gabi.misht me Tropojën, edhe duke iu referuar Jones, i cili e jep atë nga Topojani i Kukësit). Iden.titeti i tij i vërtetë është i vës.htirë të caktohet pasi, duke llog.aritur dyt.ësimin ai ka ndë.rruar tri herë. Së pari tregohet se tr.ungu i vjetër i so.zisë jetonte në Novosej, rreth 7 kilometra larg Topojanit, dhe atje është njohur me mbi.emrin Toçilla.

Më pas kur u vendosën në Topojan, nuk dihet se kur, ata morën mbiemrin Lami. Dhe kur djaloshi u thirr për “de.tyrën e rëndësishme” në fund të viteve ‘60 të shekullit të shkuar, ku form.alisht ai u shp.all i vd.ekur, madje në pra.ninë e nënës dhe gr.uas, në të vërtetë mori një i.de.ntitet të ri me emrin Petar Shapallo, gjithnjë sipas Jones. Për rolin e ri, ai sigurisht iu nën.shtrua mod.ifik.imit fi.zik, edhe pse ngj.ante aq shumë me di.ktat.orin, por edhe ps.ikik, duke ia sh.pël.arë tr.urin.

Përkthyesi Kola tregon se në mesin e viteve ‘90, përkatësisht në vitet 1994, ‘95 dhe ‘96 ka udh.ëtuar disa herë në Kukës një gazetar kanadez me emrin Mark Klark. Ky, siç ka dalë në dritë më vonë, ka qenë i inte.resuar të shkruajë për shqiptarët, duke ndje.kur gju.rmët e Edith Durhamit dhe ka shkruar edhe ky një libër për shqiptarët që vlerësohet në Perëndim.

Duke qenë se Kola e shoqëronte atë në zonat rurale, në Topojan kryesisht, mëson nga ai se, sipas një libri të udhëtarit neozelandez Jones, sozia e Hoxhës ka qenë nga fshati Topojan dhe se ai vetë kishte bërë mijëra kilometra rrugë pikërisht për të rënë në gju.rmët e sozisë. Kështu i bien kr.yq e të.rthor fshatit dhe disa fshatrave përreth, duke pyetur për personazhin-sozi. Dhe sigurisht që fshatarët ngr.enë supet, sepse asnjëherë pyetja nuk u bë për njeriun me iden.tite.tin origjinar, por për njeriun me ide.ntitet të ndryshuar. A keni njohur ndonjëherë një dentist me emrin Shapallo, Petar Shapallo?

Askush nuk kishte njohur e as dëgjuar. Ky emër nuk i takonte kësaj krahine. A nuk ka qëlluar që në fundin e viteve ‘60 të zhd.uket një de.ntist i fshatit papritur? Lloyd Jones, në librin e vet, ka shkruar se sozia e ardhshëm i d.iktato.rit punonte dentist, madje mjeshtrit e Sigurimit e ndër.presin nga puna dhe nuk i japin kohë të mendohet gjatë dhe e dërgojnë në Tiranë

Sidoqoftë, Klarku i sjell Kolës një botim në anglisht të librit “Sozia…” dhe ky arrin të sigurojë nga botuesi në anglisht të drejtën e përkthimit në gjuhën shqipe. Përkthimi në shqip Kola tregon se punën e shqipërimit të këtij libri e nisi që në vitet 1997-1998. Kola thotë se për faktin që në libër përmenden dhe janë protagonistë dhjetëra persona konkretë që jetojnë, të cilët në fillim të viteve ‘90 e shoqëruan Jones-in në Shqipëri, përmendja e tyre përbënte një shkak për t’u kër.cënuar. Burimi: Panorama