‘Gjithmonë Kryelartë’/ Koha kur gazeta New York Times në vitin 1914 deklaronte se Shqiptarët nuk u nëns.htrohen grekëve

Si u detyrua Greqia t’u japë f.und mas.akr.ave në Shqipërinë e Jugut dhe një fjalim i lordit britanik, Walter Guiness, i cili tha: “Greqia po kërkon territor në Shqipërinë e Jugut, ku ra.ca shqiptare është shumicë abso.lute”.

Revista Blackwood’s Magazine ishte një revistë britanike me qendër në Skoci, e cila periudhën e saj të botimit e pati në vitet 1817-1980 dhe fillimisht quhej Revista e Përmuajshme e Edinburgut (Edinburgh Monthly Magazine).

The New York Times, i referohet kësaj reviste për të treguar Historinë e Çamërisë dhe në mënyrë të veçantë atë të Sulit. Artikulli i marrë nga Revista Blackwood’s Magazine, i përket vitit 1888, për t’u ribotuar në New York Times, me të rejat e fundit që po ndodhnin në Çamëri vitin 1914.

Është koha, kur Qarku i Sulit, në përbërje të Çamërisë, ishte pjesë e Vilajetit osman të Janinës. Ashtu si pohon edhe revista amerikane “Time” e datës 26 Gusht 1940, Çamëria i merret Shqipërisë me pus.htimin e Janinës prej ush.trisë greke më 6 Mars 1913.

Një përshkrim faktik i viteve të para të shtetit të sapolindur shqiptar jepet më poshtë mbështetur në librin “Edith Pierpont Stickney, Southern Albania 1912-­1923, Stanford University Press, 1926”.

Kryengritjet shqiptare kundër Perandorisë Osmane dhe më pas shpallja e Pavarësisë Shqiptare i prishën planet e shteteve grab.itqare dhe balancat e fuqive të mëdha në Europën Juglindore. Si rrjedhim u nde.zën dy luf.tra ball.kanike dhe më pas Luf.ta e Parë Botërore. Lu.fta e Parë Ballkanike (8 Tetor 1912 ­ 30 Maj 1913) filloi me su.lmet e Serbisë, Greqisë e Bullgarisë kundër Perandorisë Osmane dhe mbaroi me fir.mosjen e Traktatit të Konferencës së Paqes të Londrës.

Kjo konferencë filloi punimet me 16 Dhjetor 1912 duke patur si shkak shpa.lljen e pavarësisë shqiptare më 28 Nëntor 1912 dhe në fund njohu push.timet e bëra nga Serbia, Greqia e Bullgaria dhe Pavarësinë e Shqipërisë. Lu.fta e Dytë Ballkanike (16 Qershor 1913 10 Gusht 1913) filloi, kur Bullgaria, e pa.ngopur me pu.shtimet e saja, sul.moi Serbinë e Greqinë dhe mbaroi me firmosjen e Traktatit të Bukureshtit.

Bullgaria e su.lmuar edhe nga Rumania e Perandoria Osmane do.rëzohet dhe h.umb atë që pat fit.uar gjatë Lu.ftës së Parë Ballkanike. Kufijtë e sotëm të Shqipërisë zyrtare u përcaktuan nën kujdesin e Britanisë, Francës, Austrisë, Rusisë, Gjermanisë dhe Italisë me Protokollin e Firences më 17 Dhjetor 1913.

Para e pas kësaj date, Greqia edhe u përpoq të gjente përkrahje nga shtetet europiane për rishikim kufiri edhe organizoi fshehurazi shqiptarë të greqizuar të ngrinin krye kundër shtetit shqiptar, që qeverisej prej Komisionit Ndërkombëtar të Kontrollit, me qendër në Durrës dhe kryetar princin Gjerman William of Wied.

Përkrahja e Greqisë për këtë gjë nuk i erdhi dhe një arsye për këtë mund të gjendet tek fjalimi në Dhomën e Ulët të Parlamentit Britanik më 8 Maj 1913 nga Walter Guiness, i cili tha: “Greqia po kërkon territor në Shqipërinë e Jugut, ku ra.ca shqiptare është shumicë absolute”.

Në shkurt 1914, këto gjashtë fuqi të mëdha europiane i bënë të ditur Greqisë se shumica e ishujve të Detit Egje do t’i jepeshin asaj me kusht që ajo të tërh.iqte ush.trinë push.tuese nga Shqipëria e Jugut brenda muajit mars 1914 dhe ta resp.ektonte shtetin Shqiptar.

Por, nën nxi.tjen e drejtpërdrejtë të Greqisë (në dukje zyrtarisht asnjanëse), grekët në Jug të Shqipërisë me në krye priftërinjtë e tyre deklaruan më 28 Shkurt 1914 se formonin një të vetëquajtur “Republikë Autonome të Epirit të Veriut”, e cila përmblidhte Himarën, Gjirokastrën, Sarandën dhe Delvinën.

Kryetar i saj u emërua Gjergj Kristaq Zografo nga Lunxhëria, i cili më 2 Mars 1914 në Gjirokastër u shpreh: “…është e pamundur të vihemi nën zgjedhën e një populli ba.rbar…”.

Në fund të marsit 1914, qeveria shqiptare kërkoi nga Fuqitë e Mëdha ta detyronin Greqinë që t’i jepte fund mas.ak.rave në Shqipërinë e jugut.

Theksi u vu në faktin që ndërsa në dukje ush.tria greke po largohej prej Shqipërisë së jugut, në fakt ajo edhe po linte pas ban.ditë të orga.nizuar e të arm.atosur prej saj, po ua ndërronte ves.hjet ush.tarëve të saj për t’i rre.shtuar me “Ushtrinë e Epirit të Veriut”.

Me qëllim që t’i jepte sa më parë fund shkr.etimit dhe të sillte paqen në jug të Shqipërisë dhe në kushtet e një shteti shqiptar ende me kë.rthizë të lidhur, Komisioni Ndërkombëtar i Kontrollit luajti lojën e bisedimeve, të mbajtura në Korfuz, me “grekërit e Epirit të Veriut”.

Fri.ka, se nëse përfundimet e këtyre bisedimeve të zhvilluara në Korfuz nuk do ishin të kënaqshme do të shka.ktonin pus.htimin e Shqipërisë së jugut prej tru.pave italiane dhe austro­hungareze, bëri që një marr.ëveshje (që mund të njihet edhe me emrin si Protokolli i Korfuzit) të firmosej më 17 Maj 1914.

Me këtë u jepej garanci “grekërve të Epirit të Veriut” se “kryetarët e bashkive të qyteteve kryesore të ishin të krishterë ortodoksë, që grekërit të mos thirreshin në us.htri dhe të kishte liri fetare e arsimore për ta”, por gjithmonë duke ruajtur kontrollin e sipërm të qeverisë shqiptare.